İstanbul Bahçelievler Tarihi: Köyden Kente Yolculuk

Bahçelievler, İstanbul’un sur dışı tarihini taşıyan, yüzyıllar boyunca tarım alanı ve yazlık konaklama yeri iken Cumhuriyet’le birlikte planlı yerleşime evrilen bir kent parçasıdır. Bizans’tan Osmanlı’ya, oradan modern İstanbul’a uzanan katmanlı geçmişi; yol ağları, göç dalgaları ve sanayi-ekonomik atılımlarla şekillenmiştir. Konumu, Londra Asfaltı ve E‑5 (D100) gibi arterlerle güçlenmiş; 1992’de ilçe statüsüne kavuşarak idari kimliğini netleştirmiştir.

Bizans’tan Osmanlı’ya: Hebdemon’dan Bahçelievler’e

Bölge, Bizans döneminde tarım ve bağcılığın yoğun olduğu bir hinterland olarak “Hebdemon” adıyla anılır; kervan ve askeri konvoyların başkente yaklaşırken geçtiği güzergâhlardan biridir. Hebdemon  Bu çekim, saray ve kilise gibi yapıları da buraya taşımış; geniş toprakları ve bol su kaynakları nedeniyle afet dönemlerinde sığınılan bir alan olarak öne çıkarmıştır.  Osmanlı döneminde ise bölge, Bakırköy-Yeşilköy çevresi dışında büyük ölçüde boş ve kırsal kalmış; vakıf düzeni kentsel ihtiyaçları karşıladığından ayrı bir kentsel örgütlenme gereği sınırlı kalmıştır.

1. Meşrutiyet sonrasında Hazine-i Hassa mallarının Maliye Hazinesi’ne devri kapsamında bu araziler de değer biçme yöntemiyle elden çıkarılmış; 1912 sonrası satışlar bölgenin mülkiyet dokusunu dönüştürmeye başlamıştır.

Cumhuriyet Dönemi: Karayolları, Planlı Gelişim ve Yerleşim

Cumhuriyet’in ilk yarısında demiryolları yetersiz kalınca yeni karayolu yatırımları hızlanmış; “Londra Asfaltı” (bugünkü Adnan Kahveci Bulvarı aksı) Bahçelievler’in kuzeyinden geçerek yeni yerleşim ve istihdam koridorları yaratmıştır. Londra Asfaltı  1960’larda Londra Asfaltı’nın yetmediği noktada güneyden E‑5 (D100) inşa edilmiş; bu hat ilçenin güney sınırını belirleyip çevresinde sanayi ve konut dokusunu hızla yoğunlaştırmıştır. E‑5 (D100)

Bahçelievler’in merkez mahallelerinden “Bahçelievler Mahallesi” ise erken Cumhuriyet dönemi planlı yerleşim anlayışının örneklerinden sayılır; alanın planlaması, İstanbul’un ünlü şehir plancısı Henri Prost imzası taşır.  Bu yerleşim, estetik ve düzeni öne çıkaran “City Beautiful” yaklaşımının etkilerini; geniş yollar, açık alanlar ve düşük katlı konut stoğu ile yansıtır. City Beautiful

Kırdan Kente: Kocasinan ve Yenibosna’dan İlçeye

1950’lere kadar bugünkü Bahçelievler’in bulunduğu sahada Kocasinan ve Yenibosna köyleri yer alır; kentleşme esas olarak Bakırköy’ün kuzeye doğru genişlemesiyle ivme kazanır.  1960’lardan itibaren nüfus hızlı artış gösterir: 1960’ta 8.509 olan nüfus 1965’te 20.881’e, 1975’te 100 binin üzerine çıkar; bu sıçrama, yeni yol akslarının açtığı fırsatlarla doğrudan ilişkilidir.  1978 sonrası çok katlı yapılaşma artar; buna karşın Bahçelievler, İstanbul’un pek çok ilçesine göre daha planlı büyüyen, gecekondu oranı görece düşük bir yerleşim karakteri sergiler.

Bugün ilçe, Bahçelievler, Cumhuriyet, Çobançeşme, Fevzi Çakmak, Hürriyet, Kocasinan, Siyavuşpaşa, Soğanlı, Şirinevler, Yenibosna ve Zafer’den oluşan 11 mahalleye ayrılır ve Avrupa Yakası’nda Bakırköy, Küçükçekmece, Bağcılar ve Güngören ile komşudur.

1992’yle Gelen İdari Kimlik: İlçe Statüsü

Bahçelievler, 25 Ağustos 1992’de “3806 sayılı yasa” ile Bakırköy’den ayrılarak ilçe statüsüne kavuşur; belediye yapılanması aynı tarihte hayata geçer. 3806 sayılı yasa  1980’ler boyunca Kocasinan ve Yenibosna beldeleri İstanbul/Bakırköy idari şemsiyesi altında yönetilirken; büyükşehir düzeni ve ilçeleşme dalgasıyla birlikte Bahçelievler kendi kurumsal kapasitesini geliştirme yoluna gider.

Tarihi Eserler: Köprüler, Kasırlar ve Çeşmeler

• Milli Egemenlik Parkı içindeki “Siyavuş Paşa Kasrı” (Havuzlu Köşk), 16. yüzyıl Osmanlı sivil mimarlığının nitelikli örneklerindendir; günümüzde kültürel işlevle (çocuk kitaplığı/etkinlik) kullanıma açıktır. Siyavuş Paşa Kasrı  Bazı kaynaklar yapıyı Mimar Sinan’a atfeder; bu atıf literatürde yer alsa da temkinli bir ifade tercih edilir. Mimar Sinan’a atfedilir
• “Çobançeşme Köprüsü” (kimi kaynaklarda “Mimar Sinan Köprüsü”), altı kemerli, 38 m uzunluğunda yontma taştan inşa edilmiş olup, su seviyesinin azaldığı Ayamama Deresi üzerinde yer alır. Çobançeşme Köprüsü
• “Soğanlı Çeşmesi”nin kökeni Bizans dönemine uzanır; askeri birliklerin su ihtiyacını karşılamak amacıyla inşa edildiği aktarılır.
• Yenibosna’daki “Viran Saray (Viran Bosna)” kalıntıları, bölgenin Osmanlı dönemi konut ve yerleşim tarihine dair ipuçları sunar.

Not: Çobançeşme Köprüsü’nün bazı anlatımlarda Roma dönemine atfedildiğine dair popüler içerikler mevcuttur; ancak resmi ve ansiklopedik kayıtlarda Bizans dönemi vurgusu öne çıkar.

Ulaşım ve Ekonomi: Akslar, Sanayi ve Markalar

Bahçelievler’in kentsel formunu belirleyen ana arterler E‑5 (D100) ve Basın Ekspres Yolu’dur; yerleşimin hem güney hem kuzey ulaşımla bütünleşmesini sağlar.  İlçe, Türkiye’de ilk sanayi sitelerinden sayılan “Yenibosna Doğu Sanayi Sitesi”ne ev sahipliği yapar; ayrıca “Kuyumcukent” bölgenin ekonomik sembollerinden biridir. Kuyumcukent  Tarihsel olarak “Coca Cola İncirli Fabrikası” ile “Ömür Yoğurtları/Restaurant” gibi markalar da ilçe belleğinde yer tutar; bu hatıralar Bahçelievler’in sanayi ve hizmet ekonomisindeki rolünü güçlendirir.

Kısa Zaman Çizelgesi

• Bizans dönemi: Tarım, bağcılık ve konaklama alanı; bölge “Hebdemon” olarak anılır.
• 1912 sonrası: Hazine-i Hassa mallarının devri ve satışları; mülkiyet yapısı değişir.
• 1930’lar: Londra Asfaltı gündeme gelir; kuzey aksı boyunca yerleşim kabarcıkları oluşur.
• 1950–60’lar: Nüfus patlar; 1960: 8.509 → 1965: 20.881; 1975’te 100 bini aşar.
• 1960’lar: E‑5 (D100) açılır; sanayi ve konut dokusu yoğunlaşır.
• 1978 sonrası: Çok katlı yapılaşma artışı; nispeten planlı gelişim.
• 25 Ağustos 1992: 3806 sayılı yasa ile ilçe statüsü.

Bahçelievler Mahallesi: Planlı Bir Çekirdek

İlçenin adını taşıyan “Bahçelievler Mahallesi”, Prost planının izlerini taşıyan, düşük katlı dokusu, bağlantılı yol ağı ve açık alanlarıyla erken planlı yerleşim örneklerindendir.  Bu yaklaşım, kent estetiği ve yaşam kalitesini öne çıkaran “City Beautiful” etkisiyle birleşerek, İstanbul’un düzensiz büyüyen yerleşimlerine karşı dengeli bir alternatif üretmiştir.  Mahallenin ulaşım ağlarıyla entegrasyonu, sosyal ve ticari yaşamın gelişmesine zemin hazırlamıştır.

Sık Sorulan Sorular

• Bahçelievler ne zaman ilçe oldu?
  25 Ağustos 1992’de “3806 sayılı yasa” ile Bakırköy’den ayrılarak ilçe statüsüne kavuştu.
• Bahçelievler’in eski adı var mı?
  Bölge, Bizans döneminde tarım ve bağcılık alanı olarak “Hebdemon” diye anılırdı.
• Siyavuş Paşa Kasrı’nı kim yaptı?
  Yapı 16. yüzyıl Osmanlı sivil mimarlığını yansıtır; bazı kaynaklar Mimar Sinan’a atfeder, ancak bu atıf temkinli ifade edilir.
• Çobançeşme Köprüsü hangi döneme ait?
  Resmi/ansiklopedik kayıtlarda Bizans dönemine ait olduğu ve Ayamama Deresi üzerine kurulduğu belirtilir.